استان سيستان وبلوچستان بدون احتساب سواحل خورها حدود 360 كيلومتر مرز آبي داشته ( 540 كيلومتر با احتساب سواحل خورها ) و منطقه حفاظت شده گاندو  با مساحت 465181 هكتار كه زيستگاه منحصر بفرد تمساح پوزه كوتاه ايراني است و خليج گواتر از جمله مناطق شناخته شده حايز اهميت زيستگاهي ساحلي اين استان مي باشد. بيش از 400 هكتار از اراضي ساحلي خليج گواتر واجد يكي از بكر ترين مناطق جنگلي مانگرو در ايران مي باشد. در خليج گواتر درمصب رودخانه باهوكلات ،گونه حرا (Avicennia marina)  تنها درختان مانگرو ايران مي باشند. در مناطق ساحلي اين استان تعدادي واحدهاي صنعتي كوچك و بزرگ نظير كشتي سازي، واحدهاي پرورش دام و طيور و آبزيان به ويژه مجتمعهاي عظيم پرورش ميگو به وسعت بيش از 2000 هكتار در مجاورت خليج گواتر و تالاب بريس، مراكز درماني، بهداشتي و بيمارستان و 22 بندرگاه وجود دارد. بيشتر بنادر از نوع صيادي هستند و صيد با تور گوشگير و خور بند نيز كاملا رايج است.در مجموع جنگل ها ي حرا، بسترهاي جلبكي وعلفي ، آبسنگ هاي مرجاني ، محل زاد آوري آبزيان ،مصب ها ، دلتاهاي رودخانه ها و محل لانه گزيني لاك پشتان دريايي وپرندگان آبزي وكنار آبزي درسواحل و... زيستگاههاي حساس ساحلي منطقه را تشكيل مي دهند.آب و هواي سواحل جنوبي ايران تحت تاثير آب هاي گرم خليج فارس و جريان هاي موسمي اقيانوس هند و پايين بودن عرض هاي جغرافيايي وضعيت ويژه اي دارد كه به اقليم سواحل جنوبي ايران معروف است. ويژگي اين اقليم عبارت است از باران كم ورطوبت نسبي زياد و گرماي زياد.منطقه جنوب شرقي ايران در اواخر دوره ي سوم زمين شناسي دراثر جنبش هاي كوه زايي از دريا جدا و در آن ابتدا رسوبات آهكي از نوع دريايي و سپس رسوباتي با مواد نسبتا درشت و نرم روي هم انباشته شده است و ضخامت رسوبات رس ماسه اي به عمق بيش از يك كيلومتر مي رسد. بر همين اساس پوسته ي اقيانوس هند با شيب بسيار تند و با سرعتي در حدود 5 سانتي متر در سال به زير اين منطقه فرو رانش دارد كه تشكيل سواحل صخره اي چابهار را مي توان به عامل فوق نسبت داد. فرو رانش مذكوركه مسبب بسياري از پديده هاي تكتونيكي اين منطقه از ايران است يكي ازعلل بوجود آمدن گل فشان ها(جوشش حباب هاي گل ولاي از ژرفاي زمين)در اين منطقه محسوب مي شوند كه معروف ترين آن گل فشان تنگ در حوزه ي شهرستان كنارك مي باشد.سازندها ي اصلي اين منطقه شيل و مارن وماسه سنگ و كنگلومرا است كه شيل و مارن گسترش بالايي در منطقه دارند. بخش اعظم جلوه هاي زمين شناسي موجود در توالي واحدهاي شيل و مارن وماسه سنگ رخنمون دارد كه از جمله آنها مي توان به كوه هاي مريخي (مينياتوري) اشاره كرد. غالب ترين اشكال مورفولوژيكي ساحلي را مي توان برش هاي عميق بدلندي معرفي نمود كه عموما" خاك هاي سست با درصد بالاي مارن كه در نتيجه اثر جريان ها در سطح آنها برش هاي عميقي ايجاد كرده است كه به كوههاي مينياتوري يا مريخي معروف مي باشند. در قسمت هاي زيادي از محدوده نوارساحلي آثار فسيلي فراواني مشاهده مي شود كه اين مسئله بيان گر پوشيده شدن منطقه از آب در دوران هاي گذشته است و ازآن جمله وجود فسيل نهنگ در داخل كوههاي مينياتوري واقع در دروازه ي مريخ  در 45 كيلومتري شرق چابهاراست.منطقه نوار ساحلي به دليل وضعيت خاص تكتونيكي جزو مناطق فعال محسوب مي شوند .در سواحل منطقه اثرات جريان هاي دريايي حاكم در مقياس كلان همراه با اثرات ورود آب رود خانه ها به دريا باعث ايجاد خليج هاي زيبايي درمنطقه شده است كه به علت شكل نيمه دايره اي به خليج هاي امگايي معروف هستند.از طرف ديگر ماسه هاي ساحل به سمت خشكي به همراه ماسه هاي تخريب شده از سطوح ماسه سنگي باعث ايجاد دشت هاي ماسه هاي روان در اين مناطق شده است.خليج هاي نوار ساحلي درياي عمان از شرق به غرب با ساختاري نسبتا يكسان به نام هاي خليج گواتر،خليج چابهار وخليج پزم قرار گرفته اند كه هر سه خليج از طريق شاخابه هايي به صورت خور و يا مصب با محيط خشكي در ارتباط هستند و همين امر باعث ارتقاي شرايط زيست محيطي حاكم بر اين مناطق شده است.در مجموع واجد اشكال و عوارض مختلفي از سواحل گلي، ماسه اي، سنگي و صخره اي با اشكال گوناگون هيدرولوژيك خورها ، مصب ها ، خليج هاي كوچك و... با وجود شرايط هيدروگرافي ، جزر و مدي و رسوبي خود پناهگاه مناسبي براي زيست موجودات در اين منطقه  فراهم آورده اند. 

  عوارض حاشيه سواحل درياي عمان  :

1-  پهنه هاي گلي و جزر و مدي: قسمتهايي از حاشيه سواحل بلوچستان داراي پهنه هاي گلي و جزر و مدي مي باشد. اين مناطق به واسطه شرايط مطلوب تالابي ، عمق كم ، مواد مغذي سرشار و توسعه يافتگي كم فيزيكي از زيستگاهاي مهم سواحل جنوب ايران به خصوص براي پرندگان مهاجر آبزي محسوب مي گردند.

2- سواحل شني و ماسه اي :كرانه هاي ماسه اي با وجود اشكالي چون تپه ها و بند هاي ماسه اي در موقعيت هاي مختلف سواحل استان به چشم مي خورند. اين مناطق براي تخم گذاري لاك پشتان دريايي حائز اهميت هستند كه در استان حاشيه  سواحل ماسه اي محدوده رمين تا نزديكيهاي بريس و پسابندر توان بالقوه اي را بعنوان محل تخم ريزي لاك پشتان دريايي دارند.

كرانه هاي سنگي: پراكنش اين دسته از سواحل در كشور ايران بسيار محدود است. خوشبختانه بيشترين وسعت اين سواحل در كشور مربوط به سواحل اين استان بوده كه زيباترين سواحل سنگي و صخره اي را مي توان در سواحل شهرستان چابهار مشاهده نمود. كرانه هاي سنگي در سواحل چابهار به صورت تراسه ها و پرتگاههايي با باريكه ماسه اي كه درهنگام جزر از آب خارج مي گردد و يا بصورت مناطق سنگي وصخره اي كم ارتفاع آب گرفته بوده كه خصوصاً در سواحل پارك گردشگري(دريا بزرگ) چابهار همه روزه گردشگران زيادي شاهد تلاطم امواج دريا به صخره ها و چشم اندازهاي دلنواز آن هستندكه شايد كمتر سواحلي در ايران داراي چنين مناظر و جذابيتي باشند. معمولاً در آن دسته از كرانه هاي سنگي كه بواسطه نزديكي ارتفاعات به دريا ايجاد گرديده آبهاي نزديك كرانه عميق بوده كه در اين مناطق در اوقاتي از سال مي توان به كرات بازيگوشي و فعاليت پستانداران دريايي بزرگ (نهنگ ها) را مشاهده نمود.ساختار پرشيب صخره اي باعث گرديده در اكثر نقاط اين نواحي از توسعه يافتگي مراكز صنعتي و اجتماعي كه مي توانند در رقابت با جذابيت هاي طبيعي توريسم باشند، مصون بمانند. از ديگر ويژگيهاي سواحل صخره اي اين است كه از تنوع بالاي اجتماعات حياتي نوار ساحلي برخوردار بوده، بيشترين ميزان پهنه هايي از جلبك هاي دريايي را مي توان در اين مناطق ديد و جمعيت كف زيان آن بخصوص خرچنگ ها ، دو كفه ايها و شكم پايان بيش از ديگر سواحل است. منطقه بندي زيستي (بيوزوناسيون) نيز در اين كرانه هامعني دار است زيرا تمامي شكاف ها ،درزها ، زيرعلف ها و زير سنگ هاي كوچك تبديل به ريز محيط هايي ( Micro-habitat) مي شود كه ساكنين خاص خود را دارند و روي بستر سنگي را معمولاً لايه اي مسطح و ضخيم از جلبك ها پوشانده كه جانوران رااز خشك شدگي و آفتاب شديد تا حدودي محافظت مي كند. اين در حالي است كه اين دسته از سواحل در صورت آلوده شدن خصوصاً آلودگي نفتي به سختي قابل پاكسازي و احيا مي باشند

خورهاي مهم سواحل استان :

در سواحل جنوبي علاوه بر رودخانه هاي متعددي كه به دريا وارد مي شوند ،خورهاي زيادي وجود دارند كه داراي ويژه گي هاي زيست محيطي خاص مي باشند.

تعدادي از خورهاي منطقه پوشيده از رويش هاي مانگرو و علفزارهاي تالابي شوراست و همچنين از مراكز جلب پرندگان آبزي محسوب مي گردند.اين خورها به علت در پناه بودن از تلاطم شديد دريا مورد استفاده صيادان و بازرگانان محلي براي پهلو گيري لنج ها و ساير شناورها قرار مي گيرند .

خور ها از آنجا كه آب خود را از دريا دريافت مي نمايند به راحتي از طريق آلاينده ها ي دريايي به خصوص آلودگي نفتي تاثير پذيرفته و به دليل چرخش ضعيف آب در آنها نفت و ساير آلاينده هاي وارد شده به سهولت كناره هاي آنها را آلوده ساخته و به سادگي قابل پاكسازي نمي باشند.

 مجموعه اين شرايط خور ها را به عنوان يكي ازمناطق ساحلي حساس تبديل نموده است.

در مجموع 27 خور و مصب در نوار ساحلي استان سيستان و بلوچستان تشخيص داده شده است.

اين خورها  شامل خور تيس،  نمكي ، پاك ، مج ، فجر،  پزم ، تنگ ، رمين،  ليپار ، دربند،  توج ،خور گرين در،  گزخور ، زال خور،  شترك  كاشكور ، چونح  ،بارگين،  چوكين  ،چاي خور ، كركش ، بريس ،باتبلانتاك  ،ميامي ، گواتر،  باهور و بانو خور مي باشند كه دهانه ي برخي خورهاي مذكور در حال حاضر بسته مي باشد كه 12 عدد از آنها به لحاظ مساحت و ويژه گي زيستي ، بيشتر مورد توجه قرار گرفته اند.

به لحاظ وجود رودخانه هاي فصلي و سيلابي در منطفه و كانال هاي ارتباطي بين رودخانه ها و بخش هاي انتهايي برخي از خورها مانند رودخانه ي گورديم و خور پزم  بوجود آمده است كه همين امر منجر به اختلاط آب شور و شيرين در اين محيط گشته و شرايط ويژه اي را پديد مي آورد كه در نتيجه توليد بالاي مواد آلي و تجمع موجودات آبزي در اين مناطق قابل ملاحظه خواهد بود.

 مجموع مساحت اين خورها در محدوده ي ساحلي استان حدود 110.440 كيلومترمربع مي باشد.

جنگلهاي با ارزش جزر و مدي حرا در خور باهو شاخص ترين خور منطقه در محل اتصال رودخانه باهوكلات به خليج گواتر قرار دارند و زيستگاه بي نظيري را براي انواع پرندگان آبزي نظير فلامينگو،  پليكان،  حواصيل هندي،  اگرت ساحلي  ،عقاب ماهيگير ، سليم خرچنگ خوار و... پديد آورده است.

بدليل كمي عمق آب در اكثر خورها خصوصا" خور باهو و در نتيجه رسيدن نور كافي به تمام عمق چرخش مواد غذايي شباهت زيادي به درياچه هاي كم عمق دارد و عمل فتوسنتز در تمام سطوح آب قابل انجام است.

از طرفي گرمسيري بودن منطقه نيز فعاليت فيتوپلانكتون ها را در تمام طول مدت سال امكان پذير نموده است. با توجه به ورود سيلاب هاي شديد آب شيرين كه در عين حال مواد شسته شده از اراضي مسير را نيز به همراه دارند و عمق كم خور، جانوراني كه در اين محل زيست مي نمايند در برابر نوسانات شوري و درجه حرارت از خود مقاومت نشان داده قادر به تطبيق سريع خود با اين تغييرات مي باشند. همچنين به نظر مي رسد بسياري از آبزيان درياي عمان و اقيانوس هند نيز براي تغذيه به خور باهو و خليج گواتر رفت و آمد مي نمايند.

لازم بذكر است كه خور باهو كلات،خور گا لك ، خورپزم، خور راشدي و خور تنگ و... به دليل آرامش نسبي آب، عمق كم و تاثير پذيري از مواد خشكي مورد توجه برخي آبزيان جهت تجديد نسل و يا طي نمودن قسمتي از مراحل رويشي قرار دارند. همچنين خورها ي منطقه از مراكز جلب پرندگان آبزي بوده و بعلت در پناه بودن از تلاطم شديد دريا مورد استفاده صيادان و بازرگانان محلي براي پهلوگيري لنج ها و ساير شناورهاي خود قرار مي گيرند.

توضيح اينكه خورها از آنجائيكه آب خود را از دريا دريافت مي نمايند به راحتي از طريق آلاينده هاي دريايي بخصوص آلودگي نفتي تاثير پذيرفته و بدليل چرخش ضعيف آب در آنها ، نفت وارد شده به سهولت كناره هاي خور را آلوده ساخته كه به سادگي قابل پاكسازي نمي باشد.

خليج هاي مهم منطقه:

خليج هاي استان نيز همچون خورها از جمله محيط هاي رسوبي هستند كه از غرب به شرق ساحل خليج هاي پزم ، چابهار  و گواتر مي باشند.

 - خليج گواتر مهمترين جلوه زمين ريخت  شناسي به شمار مي رود و دور افتاده ترين خليج ايران است .

بخشي از اين خليج در كشور پاكستان قرار دارد. ساحل شني اين خليج از محل هاي اصلي تخم گذاري لاك پشت هاي دريايي است و از طرف ديگر يكي از سايتهاي سر شماري پرندگان استان به شمار مي رود.

خليج گواتر در برگيرنده بخشي از جنگل هاي مانگرو و جمعيت جانوري وابسته به آن است. هر چند جنگلهاي حرا توده خالص و يكدستي هستند و هيچ‌گونه تنوع گياهي در آنها مشاهده نمي‌شود. ولي در مقابل از تنوع جانوري بسيار بالايي برخوردار هستند و اين تنوع قبل از هر چيزي به خاطر موقعيت گذرگاهي يا اكوتوني آنهاست. اين جنگلها هديه مشترك دريا و خشكي است و حفاظت از اين جنگلها در همه دنيا به عنوان زيستگاههاي با ارزش و حساس و به ويژه از منظر گردشگري مورد تاكيد قرار گرفته است.

مساحت خليج گواتر415.94 كيلومترمربع بوده كه 127.36 كيلومترمربع از آن در ايران قرار گرفته است .

از 6 شاخابه ي آن 3 شاخابه با نام هاي خور باهو  مصب رودخانه ي باهو كلات و خورگواتردر محدوده ي مرزهاي استان سيستان و بلوچستان قرار دارند.

دهانه ي ورودي خليج 31.03 كيلومتر و طول خط ساحلي آن 65.94 كيلومتراست كه سهم سواحل ايراني آن 35.97 كيلومتر محاسبه شده است.

وجود صخره هاي ساحلي اطراف خليج محيط مناسبي را جهت رشد انواع جلبكهاي ماكروفيت فراهم نموده است .در اين رابطه 36 گونه مختلف جلبك هاي ماكروفيت از انواع جلبك هاي قهوه اي، قرمز و سبز در خليج گواتر بدست آمده است .

تعدادي از آبزيان موجود در خليج گواتر شامل انواعي از ماهيان ( يال اسبي،شوريده، ميش ماهي، سنگسر، حلواي سياه ، كفشك، ساردين، بياح، هامور، شانك، حلواي سفيد و ...) انواع سخت پوستان ( شاه ميگو، ميگوهاي هندي سفيد، ميگوي ببري سبز، ميگوي موزي ،خرچنگ آبي، خرچنگ سه كله اي )مي باشند.

آبزيان منطقه از نقطه نظر شيلاتي چه به لحاظ صيد و چه به لحاظ تكثير و پرورش حائز اهميت بسياري هستند.

بيش از 14 گروه مختلف ماكروفون در خليج گواتر بدست آمده است وازاين ميان گروههاي كرمهاي پرتار،شكم پايان،دوكفه اي هاو ناجورپايان بالاترين ميزان فراواني را در بين گروه هاي ديگر دارند. از گونه هاي ديگر انواع نرم تنان است كه به وفور در منطقه مشاهده مي شود در يك روند كلي از غرب به طرف شرق تنوع زيستي بيشتر مي شود چون بستر صخره اي بيشتر مي شود و به اقيانوس نزديك مي شويم .

- خليج چابهار با مساحت 290.16 كبلومترمربع به لحاظ هم جواري با منطقه آزاد تجاري-اقتصادي چابهار يكي از قطب هاي اقتصادي مهم سواحل ايران به شمار مي رود. دهانه ي ورودي اين خليج 14.05 كيلومتر و نوار ساحلي آن 56.43 كيلومتر مي باشد كه 4 شاخابه از آن به صورت خور به داخل خشكي منشعب شده است .

 اين خليج به دليل وجود سواحل صخره اي خود از اهميت ويژه اي  به دليل حضور توده هاي مرجاني و پهنه هاي جلبكي برخوردار است.

- خليج پزم با مساحت 67.78 كيلومترمربع كوچكترين خليج استان مي باشد .دهانه ي ورودي اين خليج 11.54 كيلومتر و نوار ساحلي آن 26.56 كيلومتر است . خور مصب هاي پزم و گورديم يا راشدي به صورت 2 شاخابه از اين خليج به داخل خشكي نفوذ پيدا كرده اند .  خليج پزم در شهرستان كنارك واقع گرديده و داراي شرايط استراتژيكي و صيادي قابل توجه بوده كه كوه هاي گورديم متصل به اين خليج كه در حاشيه دريا به صورت يك جزيره با پوشش متراكمي از گياهان نمايان هستند در برگيرنده مناطق بكر بوده كه با برنامه ريزي و اعمال مديريت زيست محيطي در آينده مي تواند زيستگاه مناسبي براي گونه هاي جانوري در معرض انقراض منطقه خصوصاً جبيرو... با رها سازي آنها در اين منطقه باشند.

بعلاوه اين منطقه نيز به دليل مهاجرت پرندگان آبزي از اهميت ويژه اي برخوردار است

گونه هاي مهم حيات وحش منطقه دريايي عمان:

گونه هاي مهم حيات وحش نوار ساحلي و درياي عمان شامل پستانداران،آبزيان،خزندگان،دوزيستان، نرم تنان و پرندگان مي باشند.

-از پستانداران دريايي شاخص منطقه ميتوان به گاو دريايي،  نهنگ آبي،نهنگ برايد،نهنگ خاكستري، نهنگ گوژپشت، دلفين معمولي ،  دلفين گوژپشت ،  دلفين بيني بطري، نهنگ دندان كلفت و پورپويز پوزه پهن اشاره كرد.

-پرندگان منطقه شامل انواع پرندگان بومي ، مهاجر آبزي ، كنارآبزي و پرندگان شكاري مي باشند. اين گونه ها در داخل خورهاي پر پيچ و خم جنگل هاي حرا و سواحل ماسه اي زيست مي نمايند.

در سواحل خليج فارس و درياي عمان حدود 80 گونه پرنده از مجموعه پرندگان ايران به صورت ساكن و مهاجر شناسايي و از ميان پرندگان كمياب دنيا تاكنون پليكان پاخاكستري  به صورت مهاجر عبوري يا فصلي در فصول پاييز و زمستان در ناحيه ساحلي جنوب كشور مشاهده شده است. مناسب ترين مكان هاي زيستي پرندگان آبزي در سواحل جنوبي، انواع سيستم هاي تالابهاي ساحلي شامل خورها، مصب ها، علف زارهاي تالابي، جنگل هاي مانگرو و دهنه هاي گلي است كه به علت وفور مواد غذايي ، امنيت و آرامش پناهگاه مورد توجه قرار مي گيرد. خليج گواتر و سواحل زيباي جنوب استان نيز از مراكز عمده مورد توجه پرندگان آبزي محسوب مي شوند.

 شكار، آلودگي نفتي، توسعه آبزي پروري، فعاليت هاي تفرجي ودگرگون سازي شرايط زيستگاهي با انجام برنامه هاي ناهماهنگ توسعه اقتصادي در ناحيه ساحلي از جمله مواردي است كه امنيت زيستگاهي پرندگان مهاجر و بقاي آنها را در ناحيه ساحلي جنوب استان و حتي كشور تحت الشعاع قرار داده است. 

از سايت هاي مهم سر شماري پرندگان منطقه مي توان سايتهاي كلات ، سايت خورتنگ، سايت خورگالك،سايت خور پزم ، سايت ساحل كنارك تا خور كنارك، سايت بندر تيس تا تاسيسات آب شيرين كن، سايت چابهار، سايت رمين،سايت بندربريس،سايت خور گواتر،سايت خور باهو كلات، سايت سواحل بين خور گواترو خور باهو و سايت خور باهو را نام برد.

-از پنج گونه لاك پشت دريايي خليج فارس و درياي عمان ، (لاك پشت سرخ ،لاك پشت سبز، لاك پشت عقابي، لاك پشت زيتوني ريدلي و لاك پشت چرمي ) دو گونه سبز و عقابي بيشتر مشاهده گرديده اند.   9 گونه مار دريايي شامل مار دريايي نوكدار، حلقه دار، سركوچك ،خليج فارس، آراسته، زرد، كوتاه، شكم زرد و افعي شكل در منطقه مذكور يافت مي شوند .

براساس تحقيقات بعمل آمده در درياي عمان 336 گونه ماهي وجود دارد كه متعلق به 104 تيره هستند.

خليج ها و خورها به دليل دارا بودن شرايط ويژه همواره پذيراي خيل عظيمي از انواع آبزيان مي باشند.

در حدود 85 گونه مختلف ماهي، 24 گونه انواع سخت پوستان و 64 گونه مختلف از نرم تنان در خليج گواتر مورد شناسايي قرارگرفته اند . علاوه بر آن در حدود 31 گروه مختلف زئوپلانكتوني و 93 گونه مختلف از فيتو پلانكتون ها در آبهاي خليج مزبور به سر مي برند .

تالاب هاي مهم منطقه:

در محدوده ي درياي عمان تالاب هاي ساحلي منطبق با عمق 6 متري دريا وجود دارد كه معروف ترين آنها تالاب ليپار وتالاب صورتي است و تالاب بين المللي خور باهو كه يكي از سايت هاي بين المللي سرشماري پرندگان  نيز مي باشد ، به ثبت رسيده است.

مناطق تحت مديريت سازمان حفاظت محيط زيست در نوار ساحلي و درياي عمان:

-منطقه حفاظت شده گاندو:يكي از مناطق تحت مديريت سازمان حفاظت محيط زيست كه از ضلع جنوبي در نوار ساحلي قرار مي گيرد،منطقه ي حفاظت شده گاندو بامساحت 465181 هكتار مي باشد كه ضلع جنوبي آن 90 كيلومتر در نوار ساحلي امتداد دارد .

وجود جنگلهاي حرا و تالابهاي موجود در خليج گواتر نيز باعث ارزش گذاري بين المللي اين ناحيه شده است. منطقه مزبور محل بسيار خوبي براي زيست پستانداراني از قبيل جبير، كفتار، شغال، سنجاب بلوچي و... مي‌باشد همچنين آبزيان و دوزيستاني مانند تمساح پوزه كوتاه ايراني، لاك پشت سبز دريايي، ماهي گلخورك و... و پرندگاني از قبيل چاخ لق، دراج، شب گرد بلوچي، گنجشك بلوچي، شهدخور، عقاب دشتي و بسياري از پرندگان خاص شبه قاره هند در اين محدوده قابل مشاهده است. اما بيشترين اهميت اين منطقه به دليل زيستگاه تمساح پوزه كوتاه ايراني است

- اثر طبيعي ملي گل فشان تنگ:اين اثر در دهستان ساحلي كهير از توابع شهرستان كنارك قرار دارد .

-منطقه شكار ممنوع پزم:

اين منطقه از مناطق حائز اهميت شهرستان كنارك مي باشدكه به تازگي به عنوان منطقه شكار ممنوع اعلام گرديده و با وسعت حدود 45000 هكتار در نوار ساحلي درياي عمان واقع گرديده است و از شاخصه هاي آن تنوع اكوسيستمي و تنوع گونه اي آن مي باشد. ويژگيها ، مشخصات جغرافيايي و ارزشهاي حفاظتي منطقه عبارتند از :

موقعيت جغرافيايي منطقه از نظر تقسيمات كشور در استان سيستان و بلوچستان شهرستان كنارك محدوده بين بخش مركزي كنارك و بخش كهير مي باشد.منطقه مورد نظر در قسمت شرق به روستاي گورديم، در قسمت غرب و مرز شمالي نيز جاده آسفالته چابهار - جاسك و از جنوب به نوار ساحلي درياي عمان منتهي مي گردد. از نظر شرايط توپوگرافي و شكل زمين 60 درصد منطقه به نواحي دشتي، 15 درصد آن مناطق مصبي و پيشرفتگي آب دريا (خور) و مابقي به پستي و بلنديهاي اعم از نهشته هاي رسوبي دريايي حاصل از پسروي دريا و تپه ماهورها اختصاص دارد.پوشش گياهي غالب منطقه شامل جنگلهاي حرا، پوشش هاي انبوه كهور ايراني و در مناطقي نيز گونه هاي كنار، گز، كلير و انواع ديگر گياهان بومي منطقه به چشم مي خورد.منطقه فوق الذكر از نظر حيات وحش داراي گونه هاي جانوري شاخصي مي باشد كه مي توان به گونه ،جبير(گونه در معرض خطر انقراض)، سنجاب بلوچي،هوبره،شغال،روباه و خرگوش اشاره نمود.

وضعيت صيد وصيادي در منطقه:

يكي از پتانسيل هاي شهرستان هاي ساحلي چابهار و كنارك وضعيت صيد وصيادي است .

درحال حاضر بيش از 2000 شناور صيادي به بهره برداري از منابع آبزي مي پردازند كه 20 درصد شناورهاي استان را لنج هاي بزرگ تشكيل مي دهند كه در مقايسه با ساير استان هاي جنوبي به نسبت قابل ملاحظه ي بزرگ تر مي باشد.

به طور متوسط حدود 9 درصد ناوگان 4 استان جنوبي را لنج هاي بزرگتر تشكيل مي دهد .

بعلاوه استان سيستان و بلوچستان با توجه به دسترسي به صيدگاههاي تون ماهيان، بيش از 68 درصد صيد تون ماهيان كشوررا به خود اختصاص داده وپس از آن بترتيب استان هاي هرمزگان 21 درصد، بوشهر6 درصد و استان خوزستان 5/4درصد در رتبه هاي بعدي صيددر اين رابطه قرار گرفته اند .

 در كل اين استان 47 درصد صيد انواع آبزيان جنوب و آبهاي دور را به خود اختصاص داده است .

از نظر تكثير و پرورش آبزيان ،تمامي مراكز فعال در اين زمينه به تكثير و يا پرورش ميگو مي پردازند كه مهمترين اين مجموعه ها مزارع پرورش ميگو در منطقه ي گواتر است . اين مزارع متشكل از 107 مزرعه ي 20 هكتاري هستند و جديدا" نيز در منطقه ي بريس يكي از مزارع بزرگ پرورش ميگو در حال ساخت مي باشد . از ديگر پتانسيل هاي منطقه وجود ده ها واحد صنعتي مرتبط با بخش شيلات در شهرستان هاي چابهار و كنارك مي باشد.

بنادر مهم منطقه:

در حال حاضر در محدوده ي نوار ساحلي استان 9 بندر مهم به نام هاي بريس،پسابندر،رمين،چابهار،تيس،كنارك،پزم ،تنگ و گالك وجود دارد .

 اكثر اين بنادر صيادي بوده و مهمتربن بندر حاشيه ي درياي عمان از لحاظ فعاليت هاي بازرگاني،تجاري ويا صنعتي ،بندر چابهار است كه شامل دو اسكله مهم شهيد بهشتي و شهيد كلانتري است .

 لازم به توضيح است كه در حال حاضر نيز طرح توسعه ي اسكله ي شهيد بهشتي در حال اجراء است كه به علت وجود آبسنگ هاي مرجاني در جوار اسكله ي مذكور اين طرح مشكلات زيست محيطي فراواني به دنبال داشته وبا پيگيريهاي سازمان حفاظت محيط زيست ، پيمانكار پروژه با رعايت كليه ملاحظات زيست محيطي در حال انتقال اين گونه هاي با ارزش حيات دريايي مي باشد.

آبسنگهاي مرجاني منطقه:

خليج چابهار در برگيرنده گونه هاي ارزشمند و منحصر بفرد از آبسنگ هاي مرجاني در كشور مي باشد كه اين مرجان ها زيستگاه بسيار مطلوبي براي انواع آبزيان و ماهي هاي زينتي بوده و به عنوان موج شكن هاي طبيعي محافظ  مناطق ساحلي از جريان هاي دريايي نيز مي باشند.

يكي از مزيت هاي قابل توجه منطفه وجود انواع مختلف مرجان هاي نرم,و سخت از جمله:شاخ گوزني،مغزي،سياه و...مي باشد كه علاوه برقابليت هاي زيست محيطي بالاي آن استعداد سرمايه گذاري درزمينه گردشگري دريايي را نيز دارا مي باشد.

 اين گونه هاي كمياب در اثر فعاليت هاي ناشي از رسوبگذاري(مثلاً از كشاورزي و جنگل تراشي)، پرغذايي(فاضلاب صنعتي و خانگي)، برخي روشهاي مخرب ماهيگيري(مثلاً انفجار)، لنگر اندازي شناورها در اين خليج مورد تهديد واقع شده و همچنين آبسنگ هاي مرجاني مي توانند به واسطه فعاليت هاي توسعه اي همچون لايروبي و عمليات پرسازي براي ايجاد بنادر و ساختمان ،اداره و اقامتگاههاي توريستي آسيب ببينند. به لحاظ شرايط بحراني حاكم بر بسياري از سيستم هاي آبسنگ مرجاني و اهميت زيست محيطي و اقتصادي آنها يك EIA  كامل براي پروژه هاي پيشنهادي توسعه مورد نياز است.

در محدوده طرح توسعه اسكله شهيد بهشتي چابهار 5 هكتار از دو گونه مرجان acropora  و pocillopora  قرار داشته كه پيمانكار پروژه ملزم به انتقال كليه مرجانهاي مذكور مطابق شرح خدمات تنظيمي توسط سازمان محبط زيست زير نظر محيط زيست دريايي گرديده است.

سايت هاي مهم غواصي منطقه:

 از سايت هاي مهم غواصي مي توان به سايت پسابندر، بريس،ليپار،درياي بزرگ،خليج چابهار و دماغه ي غربي پزم را نام برد. علاوه بر آن علاقه مندان به ورزشهاي آبي مي توانند در تمام فصول به تفرج در منطقه بپردازند. در همين راستا استقرارمدرسه ي غواصي توانسته تا حدودي در زمينه ي جلب گردشگر مفيد واقع شود.

منابع مهم آلاينده دريائي:

از منابع آلوده كننده ي دريا مي توان مواد زائذ جامد خانگي و شهري،پساب صنعتي،خانگي و كشاورزي،پساب مزارع پرورش ميگو،تخليه ي آب توازن و آب خن كشتيها به دريا ، آلودگي هاي نفتي كه در اثر حوادث مربوط به نفتكش ها و انتشار نفت در دريا به وجود مي آيد،عوامل طبيعي نظير طوفان ها و رنگ هاي ضد ارگانيزم كه بر بدنه ي كشتي ها به منظور جلوگيري از رشد اورگانيزم هاي دريايي بكار برده مي شود، را نام برد .

سايت هاي مهم گردشگري منطقه:

بطور كلي جاذبه هاي طبيعت گردي منطقه شامل دره ي تيس، سواحل صخره اي چابهار، گل فشان تنگ،چشمه ي شورعين كهير، تالاب صورتي، كوههاي مينياتوري، جنگل هاي حرا،رودخانه ي باهو كلات و ريف هاي مرجاني خليج جابهار مي باشد.

بعلاوه سواحل گلي جزر و مدي مي تواند براي طبيعت گردها و دوستداران حيات وحش فرصت هاي مناسبي جهت ثبت لحظه ها و بهره گيري از چشم اندازها فراهم آورند.

توضيح اينكه امكانات گردشگري در منطقه ي ساحلي استان بسيار محدود است. نبود امكانات و تجهيزات زير بنايي بهره برداري از پتانسيل هاي گردشگري  مهم منطقه را دچار مشكل كرده است.

راهها ،اقامتگاهها،بندرگاهها،اسكله ها، آبهاي قابل شرب ،محصولات غذايي، پاسگاه هاي پليس،پمپ بنزين و... در اين حوزه بسيار محدود است.

منطقه آزاد چابهار:

از ديگر پتانسيل هاي منطقه ،وجود منطقه ي آزاد تجاري-صنعتي چابهار با 140 كيلومترمربع مساحت است كه در خليج چابهار واقع گرديده است و شامل 9 پيكره با كاربري هاي مختلف مي باشد.  

ويژگيهاي كلي محيط زيست دريائي استان

در نوار ساحلي 360 كيلومتري استان يك منطقه حفاظت شده ،يك منطقه شكار ممنوع ويك تالاب بين المللي ثبت شده است.دومين و سومين بيوم غني زيستي دنيا (به ترتيب جوامع مرجاني وجنگلهاي مانگرو) درآبهاي ساحلي استان وجود دارد. پتانسيلهاي و گونه هاي منحصر بفرد دريائي استان عبارتند از:

• مرجانها 21 گونه از 35 گونه موجود در كشور
• جنگلهاي مانگرو(2 گونه)
• لاك پشتان دريائي(2گونه)
• پستانداران دريائي(30گونه)
• پرندگان آبزي(110 گونه)
• زيستگاههاي مهم و منحصربفرد
• يك منطقه حفاظت شده،يك تالاب بين المللي و يك منطقه شكار ممنوع
• جنگلهاي مانگرو(400 هكتار)
• بسترهاي علفي
• زيستگاههاي جلبكي(بيش از100 گونه)
• سواحل شني وماسه اي(بيش از150كيلومتر)
• كرانه هاي سنگي،مصب رودخانه هاي دائمي و27 خور بزرگ و كوچك

تعارضات محيط زيست دريائي استان

1- آلايند ه هاي محيط زيست دريائي:

-آلودگي نفتي :

شامل تخليه آب توازن و آب خن شناورها،تخليه روغن موتور قايق و شناورها،هرز آبهاي شهري،تخليه و بارگيري مواد نفتي،سوختگيري شناورها،جابجائي مواد نفتي در دريا،اسكراپ كشتيها،حوادث و تصادفات دريائي

-تخليه زباله و مواد زائد:

شامل تخليه زباله توسط گردشگران ساحلي

ومنطقه آزاد،زباله شناورها،جوامع محلي و ساحل نشينان ، انبارها و كارگاههاي ساحلي  و شهركهاي صنعتي

-فاضلاب:

شامل فاضلابهاي شهري-صنعتي و فاضلاب شناورها

-فلزات سنگين

ورودفلزات سنگين به محيط زيست دريائي ناشي از فعاليت هاي لايروبي و لايريزي،فعاليت هاي نفتي،پساب صنايع،فعاليت هاي كشتيراني و اسكراپ شناورها

2-تخريب زيستگاههاي ساحلي:

-لايروبي و لايريزي مناطق ساحلي

-ساخت اسكله ها،بنادر،موج شكنها

-برداشت آبسنگهاي مرجاني

-صيد به روش ترال كف

-پيشروي و توسعه فعاليت هاي عمراني و اقتصادي در سواحل

-فعاليت هاي گردشگري،برداشت شن و ماسه و...

3-فعاليتهاي صيد وصيادي:

-صيدخارج از فصل

-صيد در زيستگاههاي حساس

-صيد بيش ازتوان جمعيت يك گونه و زيستگاه

-صيد گونه هاي حمايت شده

-صيد ماهيان زينتي

4-تردد كشتي ها، نفتكشها و ساير شناورها:

-ورود گونه هاي غير بومي به اكوسيستم منطقه

-تخليه زباله،فاضلاب و ساير پسماندها

-آلودگي هوا

5-حوادث غير مترقبه:

-طوفان گونو

-خشكسالي

-گرم شدن جهاني كره زمين

6-فعاليت هاي نظامي:

-تخريب زيستگاههاي ساحلي در اثر انفجارات و عمليات نظامي

-تاثير آلودگي صوتي و امواج سونار ناشي از مانورهاي نظامي بر گونه هاي حساس(نظير پستانداران دريائي....)

 مركز مطالعات محيط زيست دريائي چابهار:

انجام تحقيقات و مطالعات حوزه دريايى با نگاه همه جانبه و فراگير ، ‌دستاوردها و نتايج قابل توجهى در پى خواهد داشت. از جمله اين دستاوردها ميتوان به ارتقاى كمى و كيفى دانش فنى، متدها، فن آورى ها، ‌مدل سازى و ارائه الگوهاى تحقيقاتى، بهره مندى از مزاياى ذخاير آبى و زير آبى اشاره كرد كه همگى آنها تاثيرات محسوس و غير محسوس در امور روزمره زندگى خواهند داشت. استفاده بهينه از منابع مهم دريايى، علاوه بر مزيت هاى زيست محيطي ‌از ديدگاه اكوتوريستم و اقتصادى  نيزحائز اهميت مى باشد .

انجام فعاليت هاي مطالعاتي و تحقيقاتي به منظور شناسايي چالش ها و تنگناهاي موجود و ارزيابي عوامل مؤثر در آسيب پذيري مناطق ساحلي به همراه اتخاذ راهكارهاي بهينه براي كنترل و جلوگيري از بحران هاي احتمالي و حفاظت از منابع ارزشمند ساحلي هم اكنون در دستور كار اكثر كشورهاي ساحلي قرار دارد.

 دسترسي به آبهاي آزاد يك امتياز مهم و استراتژيك براى كشور ما مى باشد. براى حفظ و حراست از هر كشور، شناسايى دقيق و علمى درياها تا حريم قانونى آن كشور ضرورى است. آن كشورى كه شناخت كامل و علمى از محيط زيست دريايي  ويژگيهاى رسوبى، ‌ريخت شناسى، فيزيكى و شيميايى درياهاى خود داشته باشد، قطعاً در شرايط بحرانى،‌ علمى تر و اصولى تر عمل خواهد نمود. در كشور ما با داشتن مرزهاى آبى وسيع در جنوب شرق اطلاعات بسيار ناچيزى از درياي عمان وجود دارد.هم اكنون آنچه كه براى ما ضرورى و مهم مى نمايد آن است كه با توجه به واقعيات امر، ويژگيهاى پهنه هاى آبى جنوب كشور را بر اساس مقتضيات و مصالح عمومى، منافع ملى و نيازهاى مقطعى و دراز مدت شناسايى و مطالعات  و تحقيقات زيست محيطي دريايى را جدى تلقى نماييم.

احداث و تجهيز ايستگاه هاي پايش محيط زيست دريائي و همچنين احداث ساختمان مركز مطالعات و تحقيقات درياي عمان بعنوان پايگاه پژوهش هاي دريايي در جنوب شرق كشور در راستاي توجه به ضرورت هاي مطرح شده فوق مورد توجه قرار گرفته است.

اهداف:

هدف از تشكيل مركز:

1- انجام مطالعه و تحقيق در زمينه هاي مختلف زيست محيطي منابع آبي درياي عمان از جمله آلودگي ها، فون و فلور دريايي و... با همكاري مراكز پژوهشي و تحقيقاتي كشور و كمك گرفتن از توان تجهيزاتي و تخصصي همه ارگان‌هاي دريايي منطقه در انجام پژوهش ها بمنظور استفاده بهينه از ظرفيت هاي اين منبع آبي منحصر بفرد  

2-حفاظت از محيط زيست دريايي و ساحلي (مناطق حساس ساحلي، تالابها و زيستگاههاي وابسته) و تنوع زيستي در مناطق ساحلي  ودريايي عمان

3- راه اندازي گاردحفاظت محيط زيست دريايي به منظور انجام گشتهاي مستمر  دريائي  و پايش عرصه هاي آبي

شرح وظايف:

  ساخت و تجهيز ساختمان مركز

. اجراي طرح مديريت يكپارچه مناطق ساحلي

 راه اندازي شبكه ايستگاههاي اندازه گيري از داخل و  بيرون دريا و پايش زيست محيطي درياي عمان، تعيين پارامترهاي فيزيكو-شيميايي و بيولوژيكي آب دريا  در ايستگاههاي مورد نظر

. ايجاد بانكهاي اطلاعاتي در راستاي توليد، جمع آوري، پردازش و ذخيره سازي داده ها

  حفاظت و مديريت مناطق ساحلي با انجام گشت هاي دوره اي در تمامي فصول سال

 معرفي قابليت هاي زيست محيطي درياي عمان و رونق اكوتوريسم دريايي

  اطلاع رساني پيرامون درياي عمان از نظر وضعيت و حوادث دريايي

.  آموزش و تربيت نيروي انساني متخصص در زمينه علوم دريايي

  برگزاري كارگاههاي آموزشي، تخصصي و سمينارهاي مرتبط با  مباحث دريا

. جلب مشاركت و همكاري سازمانهاي جهاني و منطقه اي(راپمي)

  تامين شناورهاي تحقيقاتي با قدرت مانور در آب هاي آزاد وعميق

  تامين قايق هاي موتوري تند رو و جت اسكي و هاوركرافت

. فراهم آوردن تجهيزات غواصي و ايجاد مكاني جهت معرفي جاذبه هاي زير دريا و برگزاري دوره هاي تخصصي غواصي و تصوير برداري زير آب

. نظارت بر زيستگاههاي حساس مرجاني و سايت هاي جديد انتقال  مرجانهادر ساحل منطقه آزاد چابهار

. نظارت بر پروژه هاي عمراني حاشيه سواحل از لحاظ رعايت حرايم قانوني ،ملاحضات زيست محيطي وجلوگيري از تخريب وآلودگي سواحل 

. نجات پستانداران دريايي زندهء گيرافتاده در سواحل و تحقيق در مورد دلايل مرگ و مير آنها

. شناسايي محل هاي تخم گزاري لاك پشتان دريايي و ايزوله نمودن مكان هاي مذكور جهت تكثير وجلوگيري ازتخريب زيستگاه

. همكاري با ساير ارگانهاي دريايي در برگزاري ورزشهاي آبي

. ايجاد شناگاه و تفرجگاه دريايي

. تامين خودرو و تجهيزات ماسه روب جهت پاكسازي سواحل

.حمايت و تشويق انجمن هاي زيست محيطي غير دولتي و ارگان هاي مردم نهاد در زمينه فعاليت هاي دريايي

.ايجاد موزه،نمايشگاه محيط زيست دريايي و پارك دلفين ها جهت استفاده عموم و گردشگران

. جلوگيري از روش هاي مخرب صيد همچون روش صيدترال

. نظارت بر فعاليت لنج هاي صيادي واسكله ها 

. ايجاد بانك ژن گونه هاي دريايي

. نظارت بر نواحي صنعتي حاشيه سواحل جهت كنترل پساب و پسماندهاي توليدي 

. شناسايي عرصه هاي دريايي مستعد شكوفايي پلانكتوني (كشند سرخ)و فراهم آوردن تجهيزات لازم جهت مقابله در زمان بحران

ايجاد آزمايشگاههاي شيمي ،ميكروبيولوژي و بيولوژي دريا (بشرح مندرج در ذيل)  ايجاد كتابخانه، مركز اسناد وامكانات رايانه اي

. تعامل وهمكاري با ساير سازمان هاي دولتي مستقر در شهرهاي ساحلي

آزمايشگاه بيولوژي دريا:

اين آزمايشگاه به بررسي خصوصيات زيستي جانوران دريايي اعـم از گيـاهان، جانوران، آغازيان پست و عالي و نيز مطالعه پراكنش زماني و مكاني اين موجودات و ارتباط متقابل آنها با يكديگر و با محيط زيست مي‌پردازد.

بر همين اساس اين آزمايشگاه ميبايد مجهز به تجهيزات لازم براي شناسائي موجودات بوده و حتي قادر به شبيه سازي خصوصيات زيست محيطي پيرامون موجودات باشد.

عمده اهداف اين آزمايشگاه عبارتند از: مطالعه خصوصيات زيستي كفزيان دريايي اعم از گياهان و جانوران در اندازه هاي ميكرو و ماكرو، مطالعه خصوصيات زيستي موجودات پلانكتوني اعم از گياهي و جانوري، مطالعه خصوصيات زيستي جانوران دريا از قبيل ماهيان، پستانداران دريايي (نهنگ ها، دلفينهاو گاوهاي دريايي) پرندگان و خزنــدگان دريــايي به ويژه لاك پشــتان، بررســي اكوسيستم هاي حساس دريائي نظير: مرجان ها ، جلبك هاي ماكروسكوپي، جنگل هاي حرا، مطالعات بيوتكنولوژيك براي بهره برداري از پتانسيل هاي بالقوه اقتصادي و علمي در آبزيان ، شناسائي و حمايت از گونه هاي در معرض انقراض مطابق ليست قرمز، انجام بررسي هاي لازم جهت اعمال و بهبود مديريت منابع جهت استفاده پايدار، بررسي مناطق حفاظت شده پيشنهادي دريائي ، بررسي تنوع زيستي موجودات دريايي، بررسي تأثير عوامل زيست محيطي بر پراكندگي موجودات دريايي ، مطالعات تعيين پارامتر هاي پايه زيستي در دريا، مطالعات زيست محيطي دريا ها، بررسي هاي تعيين اثرات زيست محيطي، مطالعات پايش و بررسي هاي بوم شناختي دريا، ارائه طرح هاي مديريتي به سازمان هاي مرتبط جهت استفاده پايدار از منابع زنده دريايي، آموزش متخصصان علوم دريايي با روش هاي بررسي بوم سامانه هاي دريايي كشور بويژه آبسنگ هاي مرجاني، ارايه خدمات آزمايشگاهي (پلانكتون، بنتوز، نكتون) در زمينه هاي مختلف علوم دريايي

تجهيزات و امكانات :

مركز در راستاي انجام شرح وظايف خود داراي تجهيزات و امكانات زير مي باشد: 

• ايستگاه هاي مشاهداتي:
• در حال حاضر آمار و اطلاعات ايستگاههاي هوا و اقليم شناسي در منطقه  بصورت تخصصي و پيشرفته نبوده كه اين امر ناشي از عدم وجود ايستگاههاي سنجش مناسب ومتناسب در سطح منطقه مي باشد
• آزمايشگاه رسوب:
• اين آزمايشگاه شامل ابزارهاي مناسب براي اندازه گيري مشخصات بافتي (دانه بندي رسوب) و شكل شناسي ذرات رسوبي مي باشد.
• تعيين پارامترهاي فيزيكوشيميايي آب  
• تعيين پارامترهاي فيزيكوشيميايي هوا  

كتابخانه و امكانات رايانه اي:

اين بخش شامل گزارشات، نشريات، مدارك و مستندات مرتبط با منابع آب و نوسانات موجوداست كه مي تواند مورد استفاده پژوهشگران و علاقمندان مسائل مربوطه قرار گيرد.

اين مركز مي بايداز امكانات كامل تجهيزات رايانه اي نيز برخوردار  باشد.