درياچه نمك حوض سلطان - محسن اديب

درياچه نمك حوض سلطان در 40 كيلومتري شمال شهرستان قم و 85 كيلومتري جنوب تهران و در حاشيه بزرگراه تهران قم قرار دارد .اين درياچه كه به درياچه ساوه قم ودرياچه شاهي هم معروف است به مساحت تقريبي 240 كيلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته كوههاي البرز درشمال ان قرار دارد وسعت وشكل درياچه متناسب باورود آب وميزان بارندگي آن درفصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگي وذوب برف هاي ارتفاعات اطراف چون برميزان آب ورودي افزوده مي شود ، وسعت آن زياد ودرغيرازاين ايام وسعت آن كاهش مي يابد . بدين ترتيب سطح آب درياچه پيوسته درنوسان است.

درموقع پرآبي سطح درياچه گسترش مي يابد وآب آن اراضي پست وشوره زار باتلاقي پيرامون را مي پوشاند ودرياچه بزرگي به طول 18 وعرض 16 كيلومتر تشكيل مي دهد كه به نام درياچه حوض سلطان يا كويرنمك مشهور است. رودهاي متعددي به اين درياچه وارد مي شوند كه عموما" از اراضي شوره زار ونمكي اطراف عبور مي كنند.
حوض سلطان در سال 1883 ميلادي و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشكيل شد
راههاي ورود به منطقه : در 35 كيلومتري مسير قم-تهران جاده خاكي وجود دارد كه به درياچه ميرسد . درون درياچه نيز جاده خاكريزي هست كه براي جلوگيري از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداري از نمك درياچه مورد استفاده قرار مي گيرد .

درياچه حوض‎ سلطان يا درياچه شاهي ، فروافتادگي نامتقارني با 330 كيلومترمربع وسعت، در 35 كيلومتري شمال قم و در شمال باختري درياچة نمك است. اين درياچه شامل دو چالة جدا از هم يكي به نام «حوض‎سلطان» و ديگري به نام «حوض‎مره» است كه با آبراهة باريكي به هم وصل مي‎شوند. حوضة باختري (حوض‎سلطان) داراي بلندي 806 متر از سطح دريا است كه به طور معمول از روان‎آب‎هاي سطحي تغذيه مي‎شود. حوضة خاوري (حوض‎مره)، افزون بر روان‎آب‎ها، از رودهايي مانند رودشور و قره‎چاي نيز بهره مي‎گيرد. مطالعات مستوفي (1350) نشان مي‎دهد كه آب‎ ابتدا وارد حوض‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسيل دو حوض گذشته وارد حوض‎سلطان مي‎شود و هنگامي كه آب در حوض‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎مره بازمي‎گردد و سرريز اين دو حوض، به درياچة نمك تخليه مي‎شود. مشاهدات صحرايي كرينسلي (1970)، نشان مي‎دهد كه از مركز درياچه به خارج دو پهنة جداگانة قابل شناسايي است. يكي مركز درياچه كه حدود 24 درصد از مساحت آن را زير پوشش دارد و با پوستة نمكي پوشيده شده است. دوم، زون مرطوب كه 76 درصد بقيه را تشكيل مي‎دهد كه به زون گياهان ريشه‎ بلند به پهناي 20 متر مي‎رسد. پوستة نمكي با 5 سانتيمتر ضخامت، شامل نوارهاي هم‎مركز سفيد و خاكستري است و در زير آن سيلت‎هاي رسي و خاكستري رنگ مرطوب قرار دارد. اين زون (پوستة نمكي) به طور فصلي با آب پوشيده مي‎شود، ولي مناطق مركزي آن ممكن است در تمام سال، آب‎دار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده كه ميزان رس موجود در نمونه‎ها، 35 تا 45 درصد است كه 10 تا 90 درصد كاني‎ها، كائولينيت ‎است. در پشته‎هاي شن و ماسه‎اي زون گياهان با ريشة بلند، چند خط داغ آب وجود دارد كه به سمت سراشيبي تا ارتفاع 826 متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بين پست‎ترين و بلندترين خط داغ آب 20 متر است. پيشروي وسيع مخروط‎افكنه‎ها در پهناي زون مرطوب و روي پوستة نمكي نشانگر آن است كه روان‎آب سطحي بيش از گذشته است و تغيير آب و هوايي به سوي دورة مرطوب‎تر از گذشته، پيش مي‎رود.

مطالعات معتمد و همكاران (1356) نشان داده است كه رسوبات حوض‎سلطان بيشتر از نوع گچ و نمك، مارن و رس است. بررسي‎هاي لرزه‎نگاري و حفاري نيز نشان داده كه نمك تا عمق 46 متر وجود دارد. اين نمك، به صورت 5 لاية جدا از هم با ضخامت كل تا 20 متر است كه با رس‎هاي قهوه‎اي تا خاكستري از يكديگر جدا مي‎شوند.

irandeserts.com