شهرستان مشگين شهر در شمال غربي‌ ايران و 839 كيلومتري تهران واقع شده است و جمعيتي بالغ بر164007 نفر را در خود جاي داده است.آب و هواي اين شهرستان معتدل كوهستاني است و كوه معروف سبلان در 25 كيلومتري اين شهر واقع شده ‌است. شواهد و قرائن به دست آمده از منطقه باستاني شهريري ، حكايت از تمدني با قدمت شش هزار سال قبل از ميلاد در منطقه مشكين‌‏شهر دارد. اورامي، وراوي ،خياو و پشگين شهر، اسامي اين شهر در ايام گذشته بوده است

محصولات كشاورزي: انگور - سيب - هلو - خربزه - گندم - جو

رودهاي مهم: خياو چاي - مشگين چاي - اونار چاي - قره سو

گردشگاهها: سبلان و دامنه‌هاي زيباي آن - پارك جنگلي – شيروان دره سي – هوشنگ ميداني - قره سو - زيستگاههاي قاراگول، موئيل، آيقار، ساربانلار و ...

آبگرمهاي معدني: قوتورسويي – قينرجه – ايلاندو – شابيل – مليك سويي – موئيل سويي – آق سو

آثار تاريخي: سنگ نبشته شاپور دوم ساساني _ بقعه شيخ حيدر _ قلعه قهقهه _ قلعه ارشق _ كهنه قلعه _ مقبره سيد جعفر _ مقبره سيد سليمان _ كاروانسراهاي قانلي بلاغ، رضي و نقدي _ قلعه قشلاق زاخور _ ديو قالاسي _ قلعه بربر _ منطقه باستاني شهريري _ غارها و تپه‌هاي تاريخي و ... چشمه‌هاي معدني مشكين شهر شهرستان مشكين شهر يكي از زيباترين و با صفاترين شهرهاي استان اردبيل است. اين شهرستان در ۹۰ كيلومتري غرب شهرستان اردبيل واقع شده است. مشكين شهر به جهت واقع شدن در دامنه پر بركت و حاصل خيز سبلا ن، از طبيعتي زيبا و دلنشين و آب و هوايي خنك و آب هاي معدني فراوان برخوردار است. اين شهرستان داراي نه دهنه چشمه معدني است كه به فاصله تقريبي ۱۹ كيلومتري از مشكين شهر قرار دارند. اين چشمه‌هاي معدني عبارت اند از: ۱) چشمه قيزجه مشگين شهر ۲) چشمه آبگرم قوتورسوئي لا هرود ۳) چشمه ايلا ندو ۴) چشمه آبگرم شابيل ۵) چشمه دوبدو (دودو) ۶) چشمه آبگرم موئيل ۷) چشمه قوتورسوئي موئيل ۸) چشمه آق سو مشگين شهر ۹) چشمه ملك سوئي

چشمه قيزجه مشگين شهر اين چشمه در جنوب مشگين شهر و به فاصله تقريبي ۱۱ كيلومتري آن واقع شده است. به سبب گرماي زياد، آب چشمه رابا مقداري آب سرد رودخانه مي آميزند و در حوضچه‌اي براي استحمام مورد استفاده قرار مي‌دهند. آب چشمه در رديف آب هاي معدني كلرورسديك يا كلرور هيپوتونيك و گازدار و خيلي گرم و داغ است. استفاده از اين آب براي درمان لنفاتيسم، راشي تيسم، بيماري هاي زنانه، روماتيسم هاي مزمن سودمند است و نيز صفرا آور و زياد كننده ترشحات دهان و معدي است. به خاطر دماي بالا ي آب چشمه، به عنوان تسكين دهنده، ضدتورم، ضد درد، تسهيل كننده عمل تنفس و اتساع عروق سطحي بدن مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

چشمه قوتور سوئي اين چشمه يكي از مشهورترين چشمه‌هاي مشگين شهر و دامنه سرسبز سبلا ن است كه در ۲۵ كيلومتري جنوب لا هرود و ۴۸ كيلومتري جنوب مشگين شهر واقع شده است. درجه حرارت آب در حوض و نزديك مظهر چشمه، ۴۱ درجه است. آب اين چشمه، در گروه آب هاي معدني سولفاته كلسيك و سديك و گوگرددار گرم قرار دارد. اين چشمه در درمان بيماري هاي روماتيسمي و پوستي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. آب اين چشمه روي بيماري هاي مجاري تنفسي، برونشيت هاي مزمن همراه يا بدون آسم، سرفه‌هاي تشنجي، تشنجهاي عضلا ني، جوش هاي بدن و آماس و دردهاي مفصلي اثر مفيد و موثر دارد.

چشمه ايلا ندو در فاصله ۱۵ كيلومتري جنوب مشگين شهر از زمين مي جوشد. آب چشمه ايلا ندو از نوع آب هاي معدني كلر و سولفاته بيكربناته كلسيك گازدار و گرم است. به خاطر دماي بالا ي آب، تسكين دهنده دردهاي عمومي بدن و تقويت كننده حالت عمومي بدن و نيز تمدد اعصاب است و نيز به موجب داشتن بيكربنات و سولفات مي‌توان از آن براي درمان بيماري هاي جلدي، دردهاي روماتيسمي مزمن، بيماري هاي تنفسي و گوارشي، بيماري هاي زنانگي استفاده كرد.

چشمه آبگرم شابيل اين چشمه در ۲۷ كيلومتري روستاي لا هرود و در چند كيلومتري آبگرم قوتور سوئي و در پاي تپه‌اي واقع شده است. دماي آب در مظهر چشمه ۴۸ درجه سانتي گراد است. ظاهر آب زلال، كمي ترش مزه، بي رنگ و نيز كمي بودار است. آب اين چشمه، در رديف آب هاي معدني اسيد بيكربنات يا بيكربناته سديك قرار دارد. به خاطر وجود مقدار زيادي اسيد كربنيك، از آب آن براي درمان بيماري هاي حركتي، عصبي (درمان پادرد و كمر درد) استفاده مي‌شود.

تاريخچه

از نظر تاريخي مشگين شهر با داشتن بيش از 420 محوطه تاريخي و باستاني و اماكن متبركه يكي از شهرستان‎ هاي مهم استان اردبيل مي ‎باشد و مي‎توان به اغراق ادعا كرد كه در آذربايجان از نظر اماكن باستاني و تاريخي كمتر منطقه‎ اي به پاي خياو و يا مشگين شهر مي‎ رسد.

به رواياتي نام قديم مشگين ‎شهر اورامي و يا وراوي محل تولد سعد الدين وراويني دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه در قرن ششم هجري قمري بوده است.

سرزمين مشگين ‎شهر كه از نظر فرهنگي مي‎ تواند در حد يك ايالت در جهان باستان‎ شناسي مطرح گردد كه به احتمال فراوان در گذشته‎ هاي دور با فلات اردبيل و مناطق مغان و ارسباران تشكيل سرزمين واحدي را مي‎ داده كه چنين منطقه وسيع, پرنعمت و بابركت از دير باز مي‎ توانسته نياز بسياري از اقوام گله‎ دار را كه هميشه در حال كوچ ييلاق و قشلاق مي‎باشند, برآورد. و چه سندي گوياتر از وجود بسيار سودمند عشاير غيور ائل سون(شاهسون) مي ‎باشد كه در طول تاريخ جولانگاهشان دامنه‎ هاي سرسبز و خرم سبلان بوده است و هنوز هم ميعادگاهشان خياو و ييلاق هاي باصفاي سبلان مي‎ باشد.

شهرستان مشگين ‎شهر به لحاظ موقعيت طبيعي و استثنايي داراي تپه‎ ها,قلعه‎ ها, اماكن تاريخي و مذهبي بسيار فراوان مربوط به ادوار تمدن‎ هاي ماقبل تاريخ و ادوار تاريخي قبل و بعد از اسلام مي‎ باشد. از جمله وجود نقوش صخره‎ اي آثار تمدن انسان‎ هاي ماقبل تاريخ در محدوده كناره رودهاي قره ‎سو, دره ‎رود و شكلي ‎داش ارشق, سنگ افراشت‎ هاي مجسم ه‎اي هزاره قبل از ميلاد معروف به شهر‎ييري و مكتب اوشاقلاري كناره رود قره ‎سو, سنگ‎ نبشته پهلوي ساساني, قلعه كهنه, قلعه معروف قهقهه(محل زنداني شدن شاه اسماعيل دوم صفوي)..., قلعه ارشق, ديو قلعه‎ سي(دژ بهمن), بقاياي كاروان سراهاي رضي, قانلو بلاغ, قره قيه ..., بقاياي پل‎ هاي تاريخي دوجاق, كورپي‎ قلاغي قره قيه-لعل گنج, قره آغاج چرچيلو بر روي رودخانه‎ هاي دره‎ رود و قره‎ سو, مقبره شيخ حيدر, قبور شهداي عصر صفوي, سردابه مسجد جنت سرا, خليفه قبري كوچه ولي عصر, بقاياي آب انبار(بوز خانا), بقاياي برج و باروي منظم قلعه ‎سي, قبور خليفه الخلفا در انار,مقابر امام زاده‎ هاي حضرات سيدسليمان فخر آباد, سيدجعفر انار, سيد عمادالدين رحيم بيگلوي سفلي و بقاياي امام‎زاده ‎هاي بابيان و پير محمد روستاي ارباب‎ كندي و صدها آثار متنوع ديگر را در خود جاي داده است.

مولف كتاب «زينه المجالس» اين منطقه را ملوك پيشكين خوانده و در وجه تسميه آن مي‎ نويسد:چون محمدبن‎پيشكين گرجي در زمان اتابكان آذربايجان حاكم اينجا بوده بنام او معروف گشته و در نتيجه كثرت استعمال, پيشكين به مشكين تبديل گشته كه امروزه به دو نام (خياو و مشكين ‎شهر) شهرت دارد.

حمد الله مستوفي (جغرافيدان و نويسنده قرن هشتم هجري قمري) در كتاب نزهه ‎القلوب آورده كه پيشكين در اصل «وراوي» ناميده مي‎ شد و داراي هفت شهر بوده و جزء تومان پيشكين بودند, شامل: پيشگين, خياو, انار, ارجاق, اهر, تكلفه و كليبر است كه با بررسي‎ هاي انجام يافته به احتمال قوي با توجه به بقاياي موجود محل استقرار شهر پيشگين, مركز ايالت آن زمان, در محوطه كلولي خرابه ايلانلي‎ داغ قره‎ باغلار, هلي و صاحب ديوان بوده و در دوره حكومت آق ‎قويونلو و قره ‎قويونلو و اوايل نهضت ‎هاي صفويه بويژه در زمان شيخ جنيد و فرزندش شيخ حيدر و بلحاظ تولد بنيانگذار حكومت شيعه در ايران, شاه اسماعيل اول صفوي, به سال 890 هجري قمري در شهر خياو, اين شهر از رونق و اهميت خاص برخوردار بوده و خود شيخ حيدر مدتي حاكم و والي شهر خياو و مغان بوده و در زمان افشاريه نيز نادرشاه قبل از رفتن به مغان براي تاجگذاري در مركز دارالحكومه شهر( كهنه قلعه) بيتوته كرده و محل اسقرار لشكريانش قرار داده و در آباداني شهرو مركز دارالحكومه همت گماشته است. و در دوره قاجاريه بخصوص در زمان جنگ‎هاي 13 ساله ايران و روس اين شهر از مراكز بسيار مهم براي استقرار لشكريان سردار لايق عباس ميرزا بوده و در طول تاريخ داراي شخصيت‎ ها و علما و رجال بزرگي بوده از قبيل سعدالدين وراويني دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه, شيخ محمود خياوي عارف بزرگ قرن هفتم هجري قمري (مدفون در ليمر محله شهرستان آستارا), پير محمد پشگيني از عرفا و ياران شيخ صفي الدين اردبيلي (مدفون در محله معروف به امام زاده روستاي ارباب كندي), شيخ ابوالحسن مشكيني اهل احمد بيگلو (مدفون در نجف اشرف) كه يكي از آثار علمي وي حاشيه بر كفايه الاصول آخوند خراساني مي‌باشد. ايشان استاد حضرت آيه الله مرعشي نجفي نيز بوده ‎اند.

در دوره معاصر نيز بويژه در جريان نهضت مشروطيت علما و رجال بزرگي از اين شهر برخاسته ‎اند از جمله ملا امام‎ وردي مشگيني كه از روحانيت غيرتمند و تحصل كرده نجف اشرف بوده و با جلوگيري از يورش طوايفي از عشاير شاهسون از غارت شهر هاي همجوار نقش بسيار مهمي در پيروزي و به ثمر رساندن نهضت قيام مشروطيت ايفا كرد. او كه با سران مشروطه تبريز ارتباط تنگاتنگ داشته است و در جريان بازگشت از جلسه سران مشروطه تبريز به مشكين, شبانه به وسيله مزدوران حاكم وقت اردبيل, به نام امير معزز دستگير و به تبريز انتقال يافته و در پشت نارين قلعه بدار آويخته مي‌شود. شيخ يوسف افقهي و شيخ قاسم پريخاني از ديگر علماي منطقه بودند و آيت ‎الله شيخ علي مشگيني آلني از فقها و دانشمندان عصر حاضر, رئيس محترم مجلس خبرگان و امام جمعه قم و مدرس حوزه ‎هاي علميه قم, و ده ‎ها تن از علما و روحانيون و اساتيد دانشگاه‎ ها ‎و مراكز آموزش عالي مي‎ باشد و در طول 8 سال دفاع مقدس به خاطر حضور بسيار پرشور و علاقمند هزاران تن از بسيجيان جان بر كف به نجف آباد دوم شهرت يافته است و بيش از 600 شهيد تقديم اين نظام مقدس كرده كه سردار شهيد سرتيپ پاسدار حاج مير محمود بني‎ هاشم و حجت‎ الاسلام و المسلمين حاج شيخ علي محبي... از سرداران معروف و از جان گذشتگان هشت سال دفاع مقدس مي‎ باشند.

آثار تاريخي مشگين شهر سرزميني است كه در بين كانون هاي تمدني باستان قرار داشته، موقعيت جغرافيايي آن، ارتباط با مراكز مهمي همچون قفقاز و آناتولي و تبادلات فرهنگي اين مراكز با يكديگر، جايگاهي ممتاز در طول تكوين و تحول تاريخ به آن بخشيده است.

بر اساس آمار كلي در شهرستان مشگين شهر بيش از 600 اثر يادماني و تاريخي برآورد شده است.

به عبارت ديگر به طور متوسط در هر 400 متر مربع از پهنه اين شهرستان يك اثر باستاني و تاريخي كه ارزش حفظ و ديدن داشته باشد وجود دارد.

آثار باستاني مشگين شهر در طيف وسيعي از ابنيه، محوطه تاريخي، قلعه، گورستان و تپه‌هاي باستاني دسته بندي مي‌شود كه تعدادي از اين آثار ارزشمند در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده اند. از جمله نمونه‌هاي اين يادمان ها كه بخش مهمي از هويت تاريخي و باستاني شهرستان مشكين شهر را تشكيل مي‌دهد ذيلا اشاره مي‌شود:

مقبره شيخ حيدر متعلق به قرن هفتم هجري
قلعه و محوطه تاريخي شهر يئري در روستاي پيرازميان
قلعه تاريخي ارشق
ديو قلعه سي
قلعه كهنه
قلعه قهقهه
قلعه بربر
قلعه ايلانلي داغ
قبرستان تاريخي اونار
قبرستان تاريخي ارباب كندي
حمام عدل
سنگ نوشته‌هاي تاريخي
سنگ افراشت هاي مكتب اوشاقلاري در شهريري روستاي پيرازميان
غارهاي مساكن اوليه لاهرود
پل تاريخي دوجاق
قبرستان تاريخي تنگ
آثار انسان هاي ماقبل تاريخ
كاروانسراي قانلي بولاغ يا سرباز وطن
كاروانسراي رضي
تپه‌هاي تاريخي
سنگ افراشته‌هاي اُنار
مقبره امامزاده سيد سليمان فخر آباد
مقبره سيد جعفر در اُنار
چنار كهنسال اُنار