قائنات را بيشتر بشناسيم


شهرستان قائنات، به مركزيت شهر قائن، در شرق ايران و شمال استان خراسان جنوبي در حد فاصل ۱۵ و ۳۳ تا ۱۲ و ۳۴ عرض جغرافيايي و ۳۸ و ۵۸ تا ۵۶ و ۶۰ طول جغرافيايي قرار دارد.

شهرستان قائنات، تا سال ۱۳۵۹، يكي از بخش‌هاي شهرستان بيرجند بود كه در اين سال جدا شده و به صورت شهرستان درآمد.

جمعيت اين شهرستان بر طبق سرشماري سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۳۷،۳۵۷ نفر بوده‌است

اين شهرستان داراي شش بخش است:

بخش مركزي با جمعيت ۶۲٬۰۴۰ نفر
دهستان پيشكوه (قائنات)
دهستان قائن
دهستان مهيار
شهرها: قائن و اسفدن

بخش زيركوه با جمعيت ۲۶٬۲۰۳ نفر
دهستان پترگان
دهستان زيركوه
دهستان شاسكوه
شهرها: حاجي آباد

بخش نيمبلوك با جمعيت ۱۸٬۳۹۶ نفر
دهستان كرغند
دهستان نيمبلوك
شهرها: خضري دشت بياض و نيمبلوك

بخش زهان با جمعيت ۱۱٬۹۲۶ نفر
دهستان افين
دهستان زهان
شهرها: زهان

بخش سده با جمعيت ۱۸٬۷۹۲ نفر
دهستان آفريز
دهستان پسكوه
دهستان سده
شهرها: آرين شهر

شهرستان قائنات در شمال استان خراسان جنوبي قرار گرفته‌است. اين شهرستان از شمال به شهرستان‌هاي خواف و گناباد از استان خراسان رضوي، از غرب به شهرستان سرايان و از جنوب به شهرستان بيرجند محدود شده و از جانب شرق، مرزي به طول تقريبي ۱۳۰ كيلومتر با كشور افغانستان دارد.

مساحت اين شهرستان بالغ بر ۱۷٬۷۲۲ كيلومتر مربع مي‌باشد. شهرستان قائنات، براساس آخرين تقسيمات كشوري مشتمل بر ۵ بخش و ۱۳ دهستان بوده و ۳۷۳ روستا و ۱۲۹۳ آبادي خالي از سكنه دارد. فاصله غربي ترين تا شرقي ترين در امتداد خط مستقيم ۲۲۵ كيلومتر و از شمال به جنوب ۹۰ كيلومتر و با شكل متناسب يك مستطيل كه از استانهاي قم، كهكيلويه و بوير احمد، چهار محال و بختياري و گيلان بزرگتر مي‌باشد.

مركز اين شهرستان شهر قائن كه برروي دشتي به همين نام مي‌باشد. شهر قاين در مسير بزرگراه آسياي مشهد به زاهدان تا مرز افغانستان ۱۸۰ كيلومتر فاصله داشته و از سطح دريا ۱۴۴۰ متر بلندي دارد و از دو شهر بيرجند و گناباد فاصله‌اي مساوي ۱۰۵ كيلومتر در ۳۷۲ كيلومتري جنوب مشهد و از تهران ۱۳۰۰ كيلومتر فاصله دارد

رشته كوه قهستان در غرب و شاسكوه و آهنگران در شرق آن سر به آسمان سوده و بلندترين قله منطقه كمر سرخ با ۲۸۴۲ متر در نيم بلوك و پست‌ترين نقطه با ۶۱۰ متر در پترگان قرار دارد.

گونه‌هاي گياهي و جانوري
مراتع قائن از نوع متوسط است و در آن گياهان دارويي گوناگون، جنگلهاي تنگ، پسته كوهي، بنه، قيچ و بادامشك ديده مي‌شود. در شهرستان قائن خصوصاً در منطقه شكار ممنوع شاسكوه، قريب به ۵۹ گونه پرنده، ۲۵ نوع پستاندار و ۱۷ گونه از خزندگان و دوزيستان منحصر به فرد زندگي مي‌كنند. در اين خطه، رودخانه‌هاي با اهميتي همچون رود شور، رود مرادنشاه، رود بيهود، افين و آهنگران جريان دارند و گندم، جو، چغندر، پسته و خصوصاً زعفران و زرشك و آلو از محصولات كشاورزي اين شهرستان مي‌باشند.

پيشينه
چنانچه تذكره نويسان و مورخان نقل كرده‌اند منطقه قائنات با تاريخي سي هزار ساله يكي از اولين خاستگاههاي تمدن خراسان است فخرالاسلام پيدايش قائن را به عصر قابيل پسر آدم نسبت داده و در فرهنگ دهخدا بناي اوليه شهر قائن به سام بن نريمان و در احياء الملوك به كي لهراسب پدر گشتاسب منسوب شده‌است اين سخنان اگر چه از اعتباري علمي برخوردار نيستند اما بازگو كننده قدمتي هستند كه چون غباري از روزگاران دور بر سنگ سنگ اين شهر نشسته‌اند در سفرنامهٔ سرپرسي سايكس آمده در ۳۲۸ قبل از ميلاد ۱۳ هزار نفر از مدافعان شهر قائن به مقابله با لشكر انبوه اسكندر در آمدند و دكتر بلووگلدسميد اعتقاد دارد كه قلعه كوه قائن در عهد هخامنشيان همان كاخ سلاطين قهستان يا آرتاگوانا بوده‌است.

قائن در عصر زمانداران ساسانيان نيز از مراكز مهم قدرت و از معدود شهرهاي استراتژيك ايران به شمار مي‌آمده‌است مورخان بسياري در كتب خويش از قائنات نام برده‌اند اصطخري در ۳۴۰ خورشيدي از قائن به‌عنوان مركز قهستان نام برده و مذهب آن خطه را شيعه ذكر كرده و جيهاني در ۳۷۵ هجري از سه دروازه شهر به اسامي دركون، در كلاوج و درزقان استخر نام برده‌است. ناصر خسرو قبادياني در سال ۴۴۰ وارد قائنات شده و قائن را چنين توصيف نموده قائن شهري بزرگ و حصين و گرد آن خندقي و مسجد آدينه به شهر اند است و آنجا كه مقصوره‌است تاقي عظيم و بزرگ است كه در خراسان از آن بزرگ‌تر نديدم.

ماركوپولوي و نيزي هواي قائن را در نهايت اعتدال دانسته و ياقوت حموي و عبدا... محمد بن احمد مقدسي آنجا را بندر خراسان و خزانه كرمان معرفي كرده‌اند قائن در جريان تندباد ايلغارهاي تاريخي صدمه چنداني نديده‌است وچنانكه نقل شده در ۷۷۳ هجري اميرتيمور در حوالي قائن اردو زد ليكن به فضل و درايت حاكم شهر بدون جنگ و خونريزي از كنار آن گذشت.

در عصر صفويه نيز به سال ۱۰۰۲ هجري شاه عباس صفوي از قائن ديدن نمود و سالها بعد در زمان سلسله زنديه هنگامي كه لطفعلي خان زند از كرمان گريخت و به قائن آمد در آنجا از وي پذيرائي شد. قائنيان در بازگشت نيز تعدادي سوار جهت جنگ با آغا محمد خان قاجار در اختيار وي قرار دادند.

دكتر ژوزف انگليسي، قائن را از مناطق آباد خراسان و قرار گاه مردان دليري مي‌دانسته كه از راه شمشير زني و كمان كشي روزگار گذرانده‌اند.